Rubel siestroriecki – emisja „najwyższej wagi”

Mennictwo Imperium Rosyjskiego pełne jest ciekawostek. Znaki brodowe, monety platynowe, płyty miedziane, ruble pamiątkowe ... tak można by jeszcze długo wymieniać. Jednak wśród tych wszystkich, jedna wydaje mi się warta szczególniej uwagi. Rubel siestroriecki - miedziana moneta z okresu panowania Katarzyny II, o której można śmiało powiedzieć, że była emisją "najwyższej wagi" ... około kilogramowej :). W miniony czwartek 12.06.2014, podczas odczytu w PTN w Płocku miałem okazję przybliżyć historię tej emisji przybyłym słuchaczom. Tym, którzy nie byli, ową historię prezentuję poniżej. W kolejnych wpisach będę się staram opisywać inne ciekawostki mennictwa carskiego - tematów jest naprawdę wiele, więc jeszcze długo nie zabraknie mi zagadnień na bloga.

Druga połowa XVIII wieku, przypadająca na okres panowania w Rosji Katarzyny II Wielkiej (panowanie w latach 1762-1796), to czas kiedy moneta miedziana odegrała znaczącą rolę w historii rosyjskiego mennictwa. Jeszcze za panowania jej poprzednika Piotra III, wydatki na wojsko były bardzo wysokie. W carskich skarbcach zaczynało brakować srebra i złota,  które służyło m.in. o rozliczeń międzynarodowych. Pierwsza próba wprowadzenia asygnacji (dokumentu stwierdzającego dokonania wpłaty lub wypłaty środków) miała miejsce 25 maja 1765 roku w dekrecie o utworzeniu banku państwowego, który to miał wypuścić asygnacje na łączną kwotę 5 mln rubli. Jednak w związku z dokonaniem przez Katarzynę II zamachu stanu i dojściu jej do władzy (koronowana na cesarzową Rosji 22 września 1762 roku), dekret Piotra III nie wszedł w życie.

Dopiero po prawie 7 latach po nieudanej próbie wprowadzenia asygnacji przez Piotra III, jego następczyni, dnia 2 lutego 1769 roku w ogłoszonym manifeście powróciła do idei poprzednika i wprowadziła pierwsze w historii imperium asygnaty (ros. Ассигнационный рубль). Gwarancją zabezpieczenia wartości asygnacji stała się moneta miedziana o łącznej wartości 1 mln rubli (tyle wynosił kapitał początkowy Banku Asygnacyjnego). Zgodnie z dekretem wydano jednostronne banknoty o nominałach: 25, 50, 75 oraz 100 rubli.

Asygnacja o nominale 25 rubli z 1769 roku (źródło: www.ru.wikipedia.org)

W pierwszym okresie wydane asygnaty cieszyły się powodzeniem. Wraz ze wzrostem ich ilości w obrocie, zwiększano również ilość miedzianych monet – z reguły o nominale 5 kopiejek. Ponieważ asygnacje miały zabezpieczenie w miedzi, dość szybko w bankach zaczęły zalegać monety z tego metalu. Pod koniec panowania Katarzyny II m.in. w wyniku rosnących różnic w kursie pomiędzy rublem srebrnym a rublem asygnacyjnym, asygnacje zaczęły bardzo szybko tracić na wartości. Zmusiło to Katarzynę II do powrotu do standardu monet miedzianych z roku 1762. Głównym celem tak drastycznego kroku (zmniejszono o połowę zawartość miedzi w monetach) było spłacenie ogromnego długu wewnętrznego wynoszącego ponad 37 mln rubli.

Krótki żywot rubla siestrorieckiego

W 1771 roku podjęto próbę emisji naprawdę „grubej miedzianej monety”, której głównym celem było skuteczne zabezpieczenie wyemitowanych asygnacji. Po wykonaniu kilkudziesięciu prób (w zależności od źródła - 40-50 sztuk) zaniechano jej masowej emisji i w rezultacie nie wprowadzono do powszechnego obiegu. Katalogi podają 4 typy rubla siestrorieckiego (od nazwy miejscowości Siestrorieck gdzie zostały wybite) różniące się głównie masą, która wahała się od 888 do 1,24 kg. Ich średnica wynosiła ok. 76 mm a grubość ok. 35 mm. W roku 2003 oryginalny rubel siestroriecki został sprzedany na jednej z rosyjskich aukcji za 80 000 USD.

 

Nowodieł rubla siestroreckiego, który w 2009 roku w jednym z rosyjskich domów aukcyjnych zosał sprzedany za bagatela 1 350 000 rubli (50 000 USD). (źródło: www.adacoins.ru)

Na awersie monety znajduje się wizerunek orła carskiego. W centralnym miejscu znajduje się tarcza z datą 1771. Całość otoczona jest ornamentem – stylizowanym wieńcem roślinnym. Strona rewersowa monety zawiera w centralnym miejscu napis МОНЕТА / РУБЛь. Powyżej znajduje się korona. Całość otoczona jest ornamentem – stylizowanym wieńcem roślinnym. Widać doskonale, że stempel jest dużo mniejszy od krążka. Wynika to z prostego faktu – niezwykle trudno byłoby wytłoczyć jednolity wizerunek na krążku o średnicy ponad 70 mm.

Przy okazji prezentacji rubla siestroreckiego warto wspomnieć również o innej ciekawostce numizmatycznej bezpośrednio z nim związanej. Otóż w roku 1780 za zgodą Katarzyny II, na potrzeby tzw. rynku kolekcjonerskiego, wybito kilkadziesiąt sztuk nowodiełów używając do tego oryginalnych stempli siestroreckich. Odbitki wykonano na krążkach srebrnych monet rublowych. W literaturze znane są jako pod nazwą rubel pugaczowski (ros. Пугачёвский рубль). W 2008 roku na jednej z rosyjskich aukcji numizmatycznych został sprzedany za 100 000 USD.

Rubel pugaczowski – nowodieł wybity w 1780 roku stemplami rubla siestrorieckiego. (źródło: www.adacoins.ru)
 

Artykuł, mojego autorstwa pierwotnie ukazał się w Gdańskich Zeszytach Numizmatycznych.